Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, określane także skrótowo jako OCD (obsessive-compulsive disorder), znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Ich znakiem rozpoznawczym są uporczywe myśli, pozostające poza kontrolą osoby zmagającej się z problemem. Co więcej, cierpiący czuje również przymus wykonywania pewnych czynności, które przyjmują często formę powtarzalnych wielokrotnie rytuałów. Jaka jest geneza rozwoju OCD i kiedy szukać pomocy? Czy istnieją skuteczne metody leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? W tym artkule dowiesz się, czym są zaburzenia kompulsowno-obsesyjne, poznasz ich objawy, przyczyny i leczenie.
Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – objawy OCD
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) znane w społeczeństwie bardziej jako nerwica natręctw, dotyczą około 2-3% populacji.
Jest to przewlekły problem, który prowadzi do trwałego dyskomfortu psychicznego. Wszelkie próby samodzielnego powstrzymywania uporczywych objawów są nieskuteczne i powodują narastanie wewnętrznego niepokoju i cierpienia.
Jeśli chodzi o zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – objawy można podzielić – jak sama nazwa wskazuje – na obsesje i kompulsje. Czym one są? Obsesje to wszelkie natrętne myśli i wyobrażenia, które pojawiają się wbrew woli osoby zmagającej się z nerwicą natręctw. Ich treść jest sprzeczna z osobowością i świadomymi intencjami. Bardzo często dotyczy czynów uważanych za nieobyczajne lub szokujące (np. myśli o rozbieraniu się w miejscu publicznym). Charakterystyczne są również nawracające pragnienia o zadaniu fizycznego bólu bliskiej osobie. Wywołuje to u osoby cierpiącej wewnętrzny lęk przed tym, że kiedyś nie zdoła pohamować się przed przełożeniem obsesyjnej myśli na czyn. Pojawia się również poczucie winy oraz wstyd, z powodu braku kontroli nad obsesjami niezgodnymi z rzeczywistymi uczuciami, pragnieniami i wyznawanymi wartościami.
Natomiast kompulsje to powtarzalne, skomplikowane i czasochłonne zachowania, które występują właśnie w reakcji na powracającą obsesję. Najczęściej powiązane są one z:
- czystością (np. wielokrotne mycie rąk i porządkowanie)
- sprawdzeniem (kranów, drzwi, oświetlenia)
- werbalizowaniem (liczenie, modlitwy, powtarzanie słów)
Mają na celu tłumić natrętne myśli oraz zmniejszać nasilenie negatywnych emocji, wywoływanych pojawiającymi się wyobrażeniami. Charakterystyczne jest również przekonanie, że wykonywane rytuały mogą zapobiegać katastrofom, których obawia się osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
OCD – kryteria wskazujące na konieczność diagnozy
Każdy człowiek może doświadczyć obsesji lub kompulsji w obliczu niezwykle stresującej sytuacji, przemęczenia lub zmagania się z poważną chorobą somatyczną. Jednakże u zdrowych osób taki natłok myśli nie wpływa na funkcjonowanie i ma charakter jedynie przejściowy. Podstawą do rozpoznania zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest występowanie obsesji i kompulsji przez większość czasu w ciągu co najmniej dwóch tygodni, prowadzące do znacznego cierpienia oraz pogorszenia codziennego funkcjonowania. Ponadto, muszą być spełnione następujące kryteria:
- Pojawiające się myśli są postrzegane jako nieprzyjemne i niechciane. Wywołują także cierpienie i lęk.
- Pacjent próbuje je ignorować lub tłumić, ale jego wysiłki są bezskuteczne.
- Doświadczane obsesje i kompulsje pochłaniają co najmniej 1 godzinę dziennie i wpływają negatywnie na funkcjonowanie społeczne oraz zawodowe.
- Osoba cierpiąca nie nadużywa żadnej substancji lub leku, który mógłby prowadzić do występowania natrętnych myśli i zachowań.
Ważne jest także to aby potwierdzić, że osoba zmagająca się obsesjami i kompulsjami nie cierpi na żadne inne zaburzenia psychiczne, które mogłoby wywołać podobne objawy. Specjalista powinien dokonać rozróżnienia między innymi z:
- zaburzeniami lękowymi uogólnionymi
- zaburzeniami dysmorficznymi (nadmierna koncentracja na swoim wyglądzie)
- syllogomanią (patologicznym zbieractwem niepotrzebnych przedmiotów)
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny rozwoju
Istnieje wiele teorii, które skupiają się na wyjaśnianiu przyczyn zaburzeń kompulsywno-obsesyjnych. Część teoretyków uważa, że największe predyspozycje do rozwoju tego zaburzenia mają osoby posiadające cechy osobowości obsesyjno-kompulsyjnej. Manifestują się one m.in. poprzez skłonności do nadmiernej kontroli, perfekcjonizm oraz przesadną sumienność.
Co prawda badania prowadzone przez różnych naukowców nie dają jednoznacznego potwierdzenia, ale według jednego z nich (2004, Albert i inni) zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne występują aż u 22,9% osób z zaburzeniem osobowości obsesyjno-kompulsyjnej w porównaniu do 3% pacjentów z populacji ogólnej. Co więcej, to samo badanie dowodzi również, że OCD rozwija się u 17,1% osób cierpiących zespół lęku napadowego. Jednak metaanalizy innych badań (m.in. Coles i in., 2008) wykazują zupełnie odwrotne wyniki, według których zaburzenie osobowości nie ma powiązania z nerwicą natręctw.
Rozwój zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych tłumaczą także koncepcje psychoanalityczne, które wskazują jako przyczynę konflikty pomiędzy trzema strefami osobowości, czyli: id (popędami), ego (świadomością) oraz superego (etycznymi wzorcami). Według tej teorii natrętne myśli to mechanizm obronny, który maskuje jeszcze mniej pożądane, nieświadome myśli. Natomiast wyrastające z nich koncepcje psychodynamiczna odkreślają rolę stresorów w rozwoju OCD – przykładowo częstym czynnikiem prowadzącym do rozwoju zaburzenia u kobiet jest okres ciąży i poród. Z kolei teorie poznawczo-behawioralne kładą nacisk na wyuczone wzorce zachowania oraz przekonania pacjentów, w których pojawia się poczucie winy oraz nadmiernej odpowiedzialności.
W patogenezie OCD znaczenie mają również czynniki genetyczne – liczne badania potwierdzają, że zaburzenie często rozwijają się u osób, które mają bliskich krewnych z cechami określanymi jako obsesyjno-kompulsyjne. Rasmussen i Eisen (1992) wykazali, że aż u 32 spośród 51 par badanych bliźniąt monozygotycznych współwystępują wspólne cechy lub objawy charakterystyczne dla tego zaburzenia.
Natomiast badania neuroobrazowe potwierdzają znaczenie zmian neuroanatomicznych – w szczególności w jądrach podstawnych i ich połączeniach z korą czołową. Czynnikiem rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych są także dysfunkcje w układzie serotoninergicznym oraz dopaminergicznym.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – leczenie
Jeśli chodzi o zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – leczenie farmakologiczne stosuje się najczęściej w celu redukcji objawów. Farmakologia wpływa korzystnie na wydzielanie serotoniny w mózgu. Do poprawy codziennego funkcjonowania prowadzi także psychoterapia. Sposób pracy różni się od wybranego nurtu – w terapiach poznawczo-behawioralnych stosuje się techniki ekspozycji na źródło lęku, natomiast terapia psychodynamiczna pozwala dogłębnie przeanalizować wewnętrzne konflikty i motywacje, docierając do przyczyn doświadczanych trudności w funkcjonowaniu psychicznym.
Psychoterapeuci w Ośrodku Psychoterapii i Rozwoju SpoTkanie pracują w nurcie psychodynamicznym, dzięki któremu pacjent ma szansę zrozumieć rolę nieświadomych procesów psychicznych w rozwoju swoich problemów. Ponadto, w ośrodku dostępny jest także wykwalifikowany lekarz psychiatra, który wykonuje diagnostykę zaburzeń psychicznych i dobiera optymalne metody leczenia, często obejmujące zarówno farmakoterapię, jak i psychoterapię. Dzięki współpracy zespołu specjalistów pacjent może w jednym miejscu całościowo zadbać o swoje zdrowie psychiczne – od diagnozy, przez odpowiednio dobrane leki, aż po psychoterapię.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne wymagają długotrwałego leczenia i mają tendencję do nasilania się w sytuacjach stresowych. Podjęcie leczenia na wczesnym etapie daje lepsze rokowania i obniża ryzyko powikłań, m.in. rozwoju depresji wywołanej długotrwałym cierpieniem.
Źródła:
- Bryńska A., Zaburzenie Obsesyjno-kompulsyjne, (2007), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
- Cierpiałkowska L, Sęk H., (2016), Psychologia kliniczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Cierpiałkowska L., Soroko E., (2014), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
- Jarema M., (2016), Psychiatria, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Zimbardo P., Gerrig R., (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
