Każdy człowiek odczuwa czasem lęk, który pomimo tego, że jest postrzegany, jako nieprzyjemny – pełni ważną rolę z punktu widzenia ewolucji. To właśnie ta emocja daje człowiekowi zdolność przewidywania nadchodzących zagrożeń i chroni przed podejmowaniem zbyt ryzykownych decyzji. Jednak zdarza się, że lęk utrudnia codzienne funkcjonowanie, pojawiając się nagle, w niekontrolowany sposób i całkowicie obezwładniając nieprzyjemnymi doznaniami z ciała. To stan powszechnie znany jako atak paniki, który utrudnia prowadzenie normalnego życia. Jak sobie radzić z jego objawami? Artykuł omawia skuteczne sposoby na ataki paniki i rekomendowane terapie.
Jak wyglądają ataki paniki? Objawy somatyczne
Nawracające ataki paniki to charakterystyczna cecha zaburzenia psychicznego określanego jako zespół lęku napadowego. Są to krótkotrwałe, cyklicznie powtarzające się epizody o silnym nasileniu, które zazwyczaj trwają około kilkunastu minut. Pojawiają się nieoczekiwanie, zazwyczaj pomimo braku obiektywnego zagrożenia z zewnątrz. Jednak mogą być także objawem współwystępującym przy fobiach lub traumach.
Szacuje się, że nawet 6,2% populacji na całym świecie zmaga się z tym problemem, z czego przewagę stanowi młodzież w wieku adolescencji oraz młodzi dorośli.
Atakom paniki towarzyszy wiele nieprzyjemnych doznań somatycznych – m.in.:
- kołatanie serca
- ból w klatce piersiowej
- uczucie dławienia i braku tchu
- nadmiernie głębokie oddychanie
- dreszcze
- uczucie drętwienia różnych części ciała
- uderzenia gorąca oraz zasłabnięcia.
Cierpiący odczuwa również lęk przed śmiercią – wydaje mu się, że udusi się lub umrze na zawał. Może pojawić się odczucie, że otaczająca rzeczywistość nie jest rzeczywista (derealizacja) lub poczucie obserwowania samego siebie niejako z zewnątrz (depersonalizacja).
W trakcie ataku paniki pacjent nie jest w stanie racjonalnie ocenić swojej sytuacji i nie potrafi kontrolować doznań płynących z ciała. Co więcej, jego zdolności komunikacji interpersonalnej stają się ograniczone, przez co w stanie napadu niekiedy ciężko mu uzyskać pomoc. Doświadczenie ataku paniki jest tak nieprzyjemnym zdarzeniem, że jego ofiara często zaczyna unikać miejsc, w których do niego doszło, z obawy przed następnym napadem.
Ataki paniki – przyczyny
Pomimo tego, że ataki paniki są najczęściej kojarzone z zespołem lęku napadowego, to ich przyczyną mogą być również inne zaburzenia na tle lękowym. Borykają się z nimi osoby cierpiące na:
- zaburzenia lękowe w postaci fobii (przede wszystkim społecznej oraz agorafobii)
- uogólnione zaburzenia lękowe
- zaburzenia depresyjne.
Napad paniki może być także reakcją na bardzo silny, obezwładniający stres lub traumatyczne zdarzenie.
Jeśli ataki paniki pojawiają się bez żadnej znanej przyczyny, to ich podłożem bywają także neurochemiczne odchylenia mózgu od normy. Prowadzone badania wykazały, że brak tłumienia spontanicznej reakcji alarmowej może wynikać z deficytu w obrębie adrenergicznych receptorów w mózgu. (Charney, Breier i Heninge, 1984).
Ataki paniki – co robić, gdy pojawi się reakcja lękowa?
Pierwsze doświadczenie napadu paniki może być szokujące – osoba, która go doświadcza nie wie, co się dzieje z jej ciałem i często odczuwa lęk przed śmiercią. Jednak diagnoza zaburzeń lękowych i świadomość tego, jak wygląda atak, pozwala mu przeciwdziałać. Pomocne okazują się przede wszystkim techniki relaksacyjne, kontrola nad oddychaniem oraz racjonalizacja własnego stanu. Najczęściej stosowane sposoby na ataki paniki to:
- Racjonalizacja – duże nasilenie objawów somatycznych w trakcie ataku wzmaga niepokój, ale nazwanie tego, co się dzieje jest pierwszym krokiem do osłabienia ataku. Istotne jest myślenie, że to tylko atak paniki, który niedługo minie, a w pobliżu nie ma żadnych niebezpieczeństw.
- Powolne oddychanie – jednym z najbardziej charakterystycznych objawów ataków paniki są problemy z oddychaniem i silne duszności. Jednak osoba doświadczająca tego nieprzyjemnego stanu może odzyskać kontrolę nad oddechem. W tym celu należy robić świadome, 4-sekundowe wdechy nosem i 8-sekundowe wydechy ustami.
- Liczenie do dziesięciu – niekiedy zapanowanie nad swoim oddechem i wdrożenie technik relaksacyjnych jest niemożliwe. Wtedy pierwszym krokiem w walce z napadem paniki jest skupienie się na prostej czynności, która odwróci uwagę od doświadczanych objawów. Liczenie powinno się odbywać powoli, a liczby powinny być wymawiane na głos.
- Technika relaksacyjna mięśni Jacobsona – polega na stopniowym napinaniu i rozluźnianiu różnych mięśni. Ważne jest skupienie się na doznaniach, które płyną z ciała w trakcie tego procesu i skupienie na tym, jak pracują mięśnie. Technikę można rozpocząć od części twarzy (np. unoszenie brwi, zaciskanie powiek oraz szczęki), a następnie przejść do innych części ciała – dłoni, szyi, brzucha, łydek, stóp.
Wypieranie swoich problemów lub negatywne nastawienie do siebie samego utrudnia proces leczenia. Dlatego ważna jest przede wszystkim akceptacja własnej słabości. Postawa wyrozumiałości wobec samego siebie, zamiast poczucia winy i wstydu, paradoksalnie może prowadzić do osłabienia nieprzyjemnych objawów.
Czy ataki paniki są groźne?
Napadowe ataki paniki wywołują wiele objawów somatycznych, ale same w sobie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia lub życia. Są jednak źródłem wielu cierpień psychicznych i znacząco obniżają samopoczucie psychiczne. Osoba zmagająca się z zaburzeniami lękowymi czuje bezradność w stosunku do swoich objawów. Pojawia się u niej poczucie winy, że nie jest w stanie zapobiegać tym nieprzyjemnym doświadczeniom oraz wstyd wywołany utratą panowania nad sobą w miejscu publicznym. Występuje również znaczące pogorszenie koncentracji oraz lęk antycypacyjny, czyli tak zwany “lęk przed lękiem”.
Co więcej, pacjenci zmagający się z napadami paniki mają tendencję do wycofywania się z życia społecznego – może dojść nawet do tego, że nie będą chcieli opuszczać domu bez wsparcia drugiej osoby z obawy przed tym, że nikt nie udzieli im pomocy. Na tym podłożu rozwija się agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią i przebywaniem w zatłoczonych miejscach.
Nawracające ataki paniki – jak sobie z nimi radzić? Terapia
Jeśli napad paniki pojawia się po raz pierwszy, to w pierwszej kolejności zawsze należy go różnicować z chorobami somatycznymi i stanami zagrożenia życia, które mogą objawiać się podobnymi, nieprzyjemnymi doznaniami z ciała. Po wykluczeniu przyczyn medycznych najczęściej stosuje się połączenie farmakoterapii z psychoterapią krótko- lub długoterminową. W leczeniu psychiatrycznym dobierane są preparaty z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) lub SNRI (inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny).
W ośrodku SpoTkanie oferujemy kompleksowe leczenie napadów paniki przez zespół współpracujących ze sobą specjalistów – psychiatry oraz psychoterapeutów pracujących w nurcie psychodynamicznym oraz EFT. Podczas psychoterapii zajmujemy się nie tylko objawami, ale docieramy także do źródła problemów – nieświadomych procesów, tłumionych emocji, a także tłumionych traum z przeszłości, które mogą wywoływać ataki paniki. Natomiast odpowiednio dobrane leki pozwalają szybciej odzyskać równowagę życiową. Remisja pojawia się najczęściej w okresie od 4 do 12 tygodni, ale ważne jest podtrzymywanie leczenia podtrzymującego minimum przez 8 miesięcy.
Skuteczność terapii psychodynamicznej potwierdza metaanaliza 14 badań, w których przebadano łącznie 1073 osób (John R. Keefe i inni, 2014). Natomiast metaanaliza badań dotyczących efektywności antydepresantów w porównaniu do placebo (Andrisano, Chiesa i Serrett, 2013) potwierdza skuteczność leków z grup SSRI (citalopram, fluwoksamina, sertralina) w leczeniu ataków paniki.
Źródła:
- Bemis J., Barranda A., (2001), Oswoić Lęk. Jak radzić sobie z niepokojem i atakami paniki?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
- Cierpiałkowska L, Sęk H., (2016), Psychologia kliniczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Jarema M., (2016), Psychiatria, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Jarema M., (2021), Depresja i zaburzenia lękowe, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa
- Zimbardo P., Gerrig R., (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
